شپش سر

شپش سر چیست؟

شپش سر حشرات کوچک خزنده‌ای هستند که در موی انسان‌ها زندگی می‌کنند که البته می‌توان گفت در خانم‌ها شایع‌تر است. شپش‌ها از خون سر می‌مکند و روی سر تخم می‌گذارند. به این تخم‌ها نیت یا رشک گفته می‌شود و محکم به ساقه‌های مو می‌چسبند. به آلوده‌شدن با شپش، پدیکولوزیس می‌گویند. 

با توجه به آمارهای موجود، آلودگی با این انگل مسئله‌ای شایع است و سالانه ۶ تا ۱۲ میلیون نفر به آن مبتلا می‌شوند. یان حشرات در مدارس بیشتر دیده می‌شود. به دلیل این‌که، بچه‌ها ساعات زیادی از روز را با هم می‌گذرانند و از وسایل شخصی‌شان مثل شانه، برس و موارد مشابه ممکن است به‌طور اشتراکی استفاده ‌کنند

به‌طور کلی، احتمال ابتلا در هر کسی وجود دارد و ابتلای به این بیماری نشانهٔ نداشتن نظافت شخصی فرد نیست.

علائم و نشانه‌ها

شایع ترین علامت ابتلا به این بیماری خارش است. خارش به‌‌ویژه در پشت سر، گردن و نزدیک گوش، مناطقی که احتمال زندگی شپش در آن‌ها بیشتر است.  

سایر علائم عبارتند از:

• فرد احساس می‌کند چیزی در موهای سرش در حال حرکت است (قلقلک دادن).
•  زخم‌های ناشی از خارش و خاراندن پوست سر که این  خارش مکرر می‌تواند به پوست سر آسیب بزند و در نهایت منجر به عفونت شود.
• اختلال خواب، زیرا این موجود در شب بیشتر فعال است که می‌تواند خواب فرد را مختل کند.

عوامل مؤثر در ابتلا

این بیماری از طریق تماس مستقیم سر فرد با  موی سر آلوده به یا استفاده از وسایل مشترک مثل شانه، روسری، کلاه، برس، ملحفه و روبالشتی منتقل می‌شود؛ بنابراین اگر شخصی به شپش مبتلا باشد و شما از وسایلی که خواه‌نا‌خواه با سر فرد تماس داشته‌اند استفاده کنید، به احتمال زیاد شما هم مبتلا می‌شوید. شیوع این بیماری در خانم‌ها بیشتر است.

عوامل هشدار

در صورتی که احساس می‌کنید  شما یا فرزندتان مبتلا به این بیماری هستید، قبل از شروع درمان، به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا مطالعات نشان می‌‌دهد که بسیاری از افراد در زمانی که مبتلا نبودند، با داروهای بدون نسخه یا درمان‌های خانگی درمان شده‌‌اند که این خود می‌‌تواند باعث بروز آسیب و عارضه شود‌.

همچنین اگر راهکار‌های درمانی توصیه شده توسط پزشک مؤثر واقع نشدند و دچار علائمی مانند تب، زخم، درد، حساسیت، قرمزی و التهاب پوست سر شدید، مجدداً به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص

اگر از فاصلهٔ نزدیک به موی سر نگاه کنید، می‌‌توانید تخم‌های کوچک شپش را روی ساقه‌های مو ببینید.  تخم شپش سر شبیه شوره سر است؛ با این تفاوت که برخلاف شوره، با تکان‌دادن مو یا شانه‌زدن، از ساقهٔ مو جدا نمی‌شود. شپش‌های بالغ می‌توانند به‌سرعت حرکت کنند؛ بنابراین به‌سختی دیده می‌شوند.

بررسی‌های بالینی

این بیماری با بررسی پوست سر و مو تشخیص داده می‌شود. شانه‌های مخصوصی هم برای این کار وجود دارند که به روند تشخیص کمک می‌کنند.

پزشک با استفاده از یک شانهٔ دندانه‌ریز، موهای سر فرد را بادقت از پوست سر تا انتهای مو شانه می‌کند. این شانه‌ها که به آن شانهٔ شپش نیز گفته می‌شود، می‌تواند به تشخیص و پیدا کردن تخم شپش و شپش کمک کند. همچنین پزشک می‌تواند از لامپ فرابنفش (وود لامپ) برای معاینهٔ سر استفاده کند؛ این نور باعث می‌شود تخم‌های این جاندار به رنگ آبی کم‌رنگ مشاهده شوند.

 بررسی‌های آزمایشگاهی

بررسی‌های آزمایشگاهی در تشخیص این بیماری جایگاهی ندارد.

بررسی‌های تصویربرداری

بررسی‌های تصویربرداری در تشخیص این بیماری جایگاهی ندارد.

درمان شپش سر

روش‌های درمانی متنوعی برای رهایی از این بیماری وجود دارد. کرم‌ها و محلول‌های موضعی ضد شپش، شانه‌کردن و داروهای خوراکی، ازجملهٔ این روش‌ها هستند. مهم نیست چه روشی را برای درمان انتخاب می‌کنید، نکتهٔ مهم، اجرای درست و مطابق با دستور پزشک است.

درمان دارویی

شامپوها و لوسیون‌های ضد شپش

اولین گزینه برای رهایی از شپش، استفاده از محصولات بدون نسخه و موضعی هستند. اگر می‌خواهید از شامپو یا لوسیون برای درمان استفاده کنید، حتماً طبق دستورالعمل‌های ذکر شده در بروشور محصول پیش بروید . از محصولات این دسته می‌توان به پرمترین اشاره کرد که هم به‌ صورت کرم‌های موضعی و هم به شکل شامپو در دسترس است.

ایورمکتین

این فراورده دارویی که هم به‌ صورت خوراکی و هم به صورت موضعی در دسترس است، برای درمان شپش سر در صورت تجویز و دستور پزشک مربوطه استفاده می‌شود.

درمان غیردارویی

شانه کردن موهای خیس

یکی از روش‌های از بین بردن این موجود در خانه، شانه کردن موهای مرطوب با شانهٔ دندانه‌ریز است. این روش را می‌توانید برای درمان بیماری کودکان هم استفاده کنید. برای این کار، باید در طول روز چندین بار موها را شانه کنید؛ انجام این کار زمان زیادی می‌برد و احتمالاً چندین هفته طول می‌کشد.

روش‌‌های درمانی بدون اثربخشی علمی

تحقیقات نشان می‌دهند که ترکیباتی مثل روغن زیتون، کره، مایونز و وازلین برای درمان این بیماری مؤثر واقع نمی‌شوند. بیشتر مردم تصور می‌کنند که با مالیدن این مواد بر روی سر، شپش‌ها را خفه می‌کنند؛ در حالی‌که شپش به‌سختی خفه می‌شود.

همچنین این روش‌ها برای از بین بردن رشک یا تخم شپش عملاً کاربردی ندارند. استفاده از بنزین یا نفت برای درمان این انگل خطرناک است و ممکن است منجر به آسیب‌های جدی شود. اثربخشی این روش‌های درمانی ثابت نشده‌اند؛ بنابراین هیچ‌کدام از آن‌ها توصیه نمی‌شود. 

تغذیه و مکمل

رژیم غذایی خاصی برای افراد مبتلا به این بیماری توصیه نشده است.

زندگی با شپش سر

به طور کلی، این جاندار با تماس مستقیم سر یا مو منتقل می‌شود. انتقال بیماری از طریق وسایل یا لباس‌های مشترک هم وجود دارد، ولی به نسبت کمتر است؛ زیرا در صورتی‌که شپش  از سر و موی انسان بیفتد و نتواند تغذیه کند، کمتر از ۱ تا ۲ روز زنده می‌ماند. همچنین اگر تخم‌های شپش در دمایی به غیر از دمای پوست سر باشند، نمی‌توانند باز شوند و در عرض یک هفته از بین می‌روند.

پیشگیری

برای پیشگیری و کنترل شیوع این بیماری اقدامات زیر می‌توانند کمک کننده باشند:

• از تماس مستقیم سر یا مو هنگام بازی، ورزش، فعالیت و مهمانی جلوگیری کنید. این اتفاق در فعالیت‌های ورزشی، مهمانی و کمپینگ هم رخ می‌دهد.
• از لباس‌های دیگران مثل کلاه، روسری، مانتو، لباس ورزشی، روبان مو و… استفاده نکنید.
• حوله، مسواک و شانه وسایل شخصی هستند، آن‌ها را به دیگران قرض ندهید. شانه و برس فرد آلوده به شپش را با آب داغ ضدعفونی کنید. دمای آب باید حداقل ۵۵ درجهٔ سانتی‌گراد باشد. شانه و برس را ۵ تا ۱۰ دقیقه در آب داغ بگذارید.
• روی تخت، کاناپه، بالش، فرش که اخیرا با فرد آلوده در تماس بودند دراز نکشید.
• اگر شخص آلوده به شپش از لباس یا ملحفه خاصی استفاده کرده است، آن‌ها را با آب داغ  بشویید و از گرمای زیادی برای خشک‌کردن آن‌ها استفاده کنید. برای مواردی که قابل شست‌وشو نیستند، آن‌ها را در یک کیسهٔ پلاستیکی بگذارید، درب آن را ببندید و آن را برای حدود ۲ هفته نگهداری کنید.
• کف خانه و مبلمان را جاروبرقی کنید؛ مخصوصاً مکان‌هایی که فرد آلوده به شپش نشسته یا دراز کشیده است.
• از اسپری‌های ضدعفونی‌‌کننده استفاده نکنید، زیرا نه‌تنها برای کنترل بیماری مؤثر نیستند، بلکه ممکن است سمی باشند و از طریق پوست یا تنفس وارد بدن شوند.
• برای جلوگیری از شیوع شپش در مدارس و مهدکودک‌ها، می‌توان به کودکان آموزش داد که از فعالیت‌هایی که ممکن است باعث گسترش بیماری شوند، اجتناب کنند.

شپش سر در بارداری

برای درمان، در صورت استفاده از فراورده‌‌های موضعی، با پزشک مشورت کنید. هرچند که میزان جذب داروها از طریق پوست بسیار کم است، اما برای مثال از مصرف شامپو یا لوسیون لیندان در دوران بارداری خودداری کنید زیرا مصرف نادرست این دارو منجر به مسمومیت و عوارض جانبی جدی می‌شود.

در رابطه با مصرف ایورمکتین خوراکی اطلاعات زیادی وجود ندارد و از آنجایی‌که تحقیقات زیادی دربارهٔ این دارو و تأثیر آن بر بارداری انجام نشده است، ممکن است در ابتدا درمان‌های دیگری که مطالعات  بیشتری در زمینهٔ بارداری دارند، توصیه شود.

شما باید با ارائه دهندهٔ مراقبت‌های بهداشتی خود در مورد مزایا و خطرات استفاده از داروهای تجویزی خاص خود برای درمان از روش‌های ثابت‌ شده استفاده کنید. دربارهٔ مزایا و خطرهای مصرف هر نوع داروی ضد شپش و ضد گال هنگام بارداری، با پزشک خود مشورت کنید.

داروها

• پرمترین 
• ایورمکتین 
• دایمتیکون