چربی خون بالا چیست؟
بدن انسان برای ساخت سلول‌های سالم، به کلسترول نیاز دارد؛ اما مقدار زیاد کلسترول می‌تواند ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش دهد.
وقتی که کلسترول خون بالا می‌رود، چربی در رگ‌ها رسوب می‌کند و با افزایش این رسوبات، جریان خون، کند می‌شود. در این وضعیت، ممکن است که رسوبات چربی ناگهان بشکنند و لختۀ خونی را ایجاد کنند که منجر به سکته قلبی یا مغزی می‌شود.
طبق اظهارات معاون سابق تحقیقات وزارت بهداشت، سکته‌های قلبی و مغزی علت نیمی از مرگ‌های زودرس در کشور هستند و سالانه بیش از ۱۵۰ هزار نفر بر اثر سکته قلبی و مغزی جان خود را از دست می‌دهند.
فراموش نکنید که ابتلا به بیماری چربی خون بالا، علل مختلفی مانند سابقۀ خانوادگی دارد؛ اما در بسیاری از موارد، نتیجهٔ سبک زندگی ناسالم است. به همین دلیل، یک رژیم غذایی سالم، ورزش کردن به‌صورت منظم نقش مهمی در جلوگیری از این بیماری دارد.
توجه داشته باشید در مواردی که پزشک تشخیص دهد، بیمار برای کاهش کلسترول بالای خون نیاز به استفاده از دارو دارد.
در ضمن، هیپرلیپیدمی (افزایش چربی خون) و هیپرکلسترولمی، نام‌های دیگری برای کلسترول بالا هستند؛ گرچه کاملا معادل نیستند.
علائم و نشانه‌ها
بیشتر افراد دارای کلسترول بالا، علائمی ندارند؛ اما برخی علائم غیر اختصاصی مثل سرگیجه، خشکی دهان و… ممکن است در برخی موارد دیده شوند. با این حال هر فرد مبتلا به سرگیجه یا خشکی دهان مبتلا به چربی خون بالا نیست!
عوامل مؤثر در ابتلا
ممکن است عوامل مختلفی ریسک ابتلا به هیپرلیپیدمی را افزایش دهند:
- داشتن سابقهٔ ابتلا به کلسترول بالا در خانواده
- ابتلا به کم‌کاری غده تیروئید (هایپوتیروئیدیسم)
- چاقی
- نداشتن رژیم غذایی سالم
- نوشیدن الکل
- ابتلا به دیابت
- سیگار کشیدن
- ورزش نکردن
- سن بالای ۴۰ سال
تشخیص
پزشک به‌منظور تشخیص این بیماری از روش‌های مختلفی اعم از معاینه، گرفتن شرح حال و برخی از آزمایش‌ها استفاده می‌کند.
بررسی‌های بالینی
- معاینهٔ فیزیکی
- بررسی بیماری‌ها و داروهای مصرفی (برخی داروها می‌توانند باعث افزایش یا کاهش چربی خون شوند).
- بررسی سابقه بیماری‌های قلبی در اعضای خانواده
- محاسبهٔ امتیاز 10 ساله ریسک ابتلا به بیماری تصلب شرایین (ASCVD)
بررسی‌های آزمایشگاهی
توصیه غربالگری برای پیشگیری از خطرات چربی خون این است که آزمایش چربی خون هر ۵ سال یک بار در زنان و مردان بالای ۴۰ سال و هر سال در افراد مبتلا به دیابت انجام شود.
آزمایش خونی که به‌منظور بررسی سطح کلسترول انجام می‌شود، لیپید پروفایل یا لیپید پانل نام دارد. این آزمایش معمولاً موارد زیر را گزارش می‌دهد:
- کلسترول تام
- لیپوپروتئین کم‌چگالی (LDL)
- لیپوپروتئین پرچگالی (HDL)
- تری‌گلیسیرید (TG) (نوعی چربی در خون)
همچنین ممکن است پزشک برای برخی بیماران آزمایش‌های زیر را نیز انجام دهد:
- پروتئین واکنشی سی با حساسیت بالا (hs-CRP)
این آزمایش حساسیت بسیار بالاتری از آزمایش معمول CRP دارد و حتی تغییرات بسیار اندک CRP در خون را شناسایی می‌کند. در افرادی که سطح بالاتری از hs-CRP را در حالت معمول دارند، ریسک بیماری‌های قلبی عروقی بالاتر است که با این آزمایش قابل تشخیص است.
- لیپوپروتئین (Lpa)
- آپولیپوپروتئین B
بررسی‌های تصویربرداری
بررسی‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی یا سی تی اسکن جایگاه چندانی در بیماران مبتلا به چربی خون بالا ندارند؛ با این حال، متخصص قلب بر اساس صلاحدید خود ممکن است از برخی روش‌ها مانند اسکن کرونری کلسیم استفاده کند.
اسکن کرونری کلسیم
در برخی از بیماران مبتلا به چربی خون بالا که شرایط خاصی دارند (مثلا نمره ASCVD بالا که توسط پزشک محاسبه می‌شود) از اسکن کرونری کلسیم استفاده می‌شود.
به عبارت دیگر، بررسی میزان رسوب کلسیم در سرخرگ‌های کرونری قلب (عروق خونرسان به قلب) با این سی‌تی‌اسکن قابل انجام است. هرچه امتیاز کلسیم کرونری بالاتر باشد، نشان‌دهندهٔ این است که خطر بیشتری تنگ شدن سرخرگ‌های کرونری فرد را تهدید می‌کند و همچنین ریسک حمله قلبی وجود دارد.
درمان
همانطور که پیشتر گفتیم، تغییرات در سبک زندگی، مثل ورزش‌کردن و پیروی از یک رژیم غذایی سالم، خط اول درمان کلسترول بالا هستند؛ اما اگر فرد این تغییرات مهم در سبک زندگی را انجام داده و سطوح کلسترول همچنان بالا باشد، این امکان وجود دارد که پزشک دارو تجویز کند.
درمان دارویی
استاتین‌ها
استاتین‌ها با مهار یک آنزیم در کبد، از ساخته‌شدن کلسترول جلوگیری می‌کنند و باعث کاهش سطح کلسترول و LDL خون می‌شوند. از مهمترین استاتین‌ها می‌توان به آتورواستاتین، روزوواستاتین و سیمواستاتین اشاره کرد. داروهای این دسته مهمترین داروهای کاهش‌دهندهٔ کلسترول و کاهش عوارض ناشی از چربی خون هستند.
مهارکننده‌های جذب کلسترول
داروی ازتیمایب (Ezetimibe) با محدود کردن جذب کلسترول موجود در رژیم غذایی، به کاهش کلسترول خون کمک می‌کند. ازتیمایب معمولاً در کنار یک استاتین، برای افرادی که به حداکثر دوز استاتین پاسخ مناسبی نداده‌اند استفاده می‌شود.
فیبرات‌ها
داروهای فنوفیبرات و جم فیبروزیل، تولید لیپوپروتئین VLDL توسط کبد را کاهش داده و سرعت حذف تری‌گلیسیریدها از خون را افزایش می‌دهند.
VLDLها عمدتاً شامل تری‌گلیسیریدها هستند؛ بنابراین بیشتر در درمان تری‌گلسرید بالا مورد استفاده قرار می‌گیرند و اثربخشی آن‌ها در کاهش LDL کمتر از استاتین‌هاست.
نیاسین
نیاسین توانایی کبد در ساخت LDL و VLDL را محدود می‌کند؛ اما مزیت بیشتری در مقایسه با استاتین‌ها ندارد. همچنین با توجه به عوارض جانبی، در حال حاضر بیشتر پزشکان آن را فقط برای کسانی تجویز می‌کنند که قادر به دریافت استاتین نیستند.
رزین‌های متصل‌شونده اسید صفراوی
وجود اسیدهای صفراوی برای هضم غذا ضروری است و کبد با استفاده از کلسترول اقدام به ساخت آن‌ها می‌کند. نکته اینجاست که داروی کلستیرامین با اتصال به اسیدهای صفراوی، میزان کلسترول را به‌صورت غیرمستقیم کاهش می‌دهد.
این فرایند، کبد را مجبور می‌کند که از کلسترول اضافه برای ساخت اسید صفراویِ بیشتر استفاده کند و در نتیجه، سطح کلسترول در خون پایین می‌آید. البته داروی کلستیرامین به‌دلیل عوارض گوارشی و اثربخشی کمتر نسبت به استاتین‌ها به‌ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مهارکننده‌های PCSK9
این داروهای تزریقی به کبد کمک می‌کنند که کلسترول کم‌چگالی (LDL) بیشتری را جذب کند تا مقدار کلسترول در گردش خون کاهش پیدا کند.
مهارکننده‌های PCSK9 معمولاً در 2 گروه از بیماران استفاده می‌شوند:
- افرادی که بیماری ژنتیکی آن‌ها منجر به ایجاد سطوح بالای LDL شده است
- افرادی که دارای سابقهٔ بیماری کرونری بوده، به دوز حداکثری استاتین و ازتیمایب پاسخ نداده اند و LDL آن‌ها به اندازه کافی پایین نیامده است.
داروهای این دسته شامل آلیروکومب و اولوکومب هستند و علی‌رغم اثربخشی مناسب بسیار گران قیمت‌اند.
درمان غیردارویی
درمان‌های غیردارویی مانند جراحی در چربی خون جایگاهی ندارد.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
بهترین راه برای کاهش کلسترول، کاهش میزان مصرف اسیدهای چرب ترانس و اشباع‌شده است. کاهش این نوع چربی‌ها به‌معنای محدودکردن مصرف گوشت قرمز و آن دسته از محصولات لبنی است که با شیر پرچرب ساخته شده‌اند. بهتر است که به‌جای این فراورده‌ها، شیر و محصولات لبنی کم‌چرب یا فاقد چربی مصرف کنید.
از طرف دیگر، کاهش مصرف چربی‌های ترانس و اشباع‌شده، به معنای محدودکردن غذاهای سرخ‌شده و پخت‌وپز با استفاده از روغن‌های سالم مانند روغن گیاهی است.
یک رژیم غذایی سالم برای قلب، بر پایهٔ مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، گوشت پرندگان، ماهی، آجیل و روغن‌های گیاهی است و در عین حال، مصرف انواع گوشت قرمز و فراوری‌شده، سدیم و غذاها و نوشیدنی‌های حاوی شکر را محدود می‌کند.
رژیم مدیترانه‌ای اکثر این ویژگی‌ها را دارد و شروع خوبی برای کسب عادات غذایی سالم است.
شما می‌توانید برای سنجش میزان قند، شکر و چربی فراورده‌ها از برچسب ارزش‌های غذایی روی هر محصول استفاده کنید.
مکمل‌ها
مکمل‌های اسید چرب امگا ۳ و روغن ماهی
مکمل‌های اسید چرب امگا ۳ می‌توانند به کاهش تری‌گلیسرید کمک کنند. قبل از مصرف این مکمل حتماً باید با پزشک مشورت کنید؛ چون این مکمل‌ها تداخلات جدی با برخی از داروها دارند.
مهمترین منابع برای تامین اسید چرب امگا ۳ عبارتند از:
- ماهی های چرب
- برخی گیاهان مانند بذر کتان،
- روغن کانولا
- روغن سویا
- آجیل
در مصرف آجیل دقت کنید که مصرف بیش از حد آن با افزایش وزن همراه بوده و خطر بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. به‌علاوه، مکمل روغن ماهی اثربخشی چندانی ندارد و بهتر است بیماران از خود ماهی استفاده کنند.
زندگی با چربی خون بالا و کلسترول بالا
خودمراقبتی
تغییراتی که در سبک زندگی خود ایجاد می‌کنید، می‌تواند شما را از ابتلا به هیپرلیپیدمی دور نگه دارد. در این بخش لیست کارهایی که می‌توانید در این راستا انجام دهید را مرور می‌کنیم:
- سیگار نکشید.
- به جای نشستن برای مدت طولانی، فعالیت کنید.
- سطح استرس خود را پایین نگه دارید و در صورت عدم کنترل با یک روانپزشک صحبت کنید.
- به اندازهٔ کافی بخوابید.
- غذای سالم بخورید.
- خوردن گوشت‌های پرچربی را کاهش دهید.
- از خریدن تنقلاتی که روی برچسب آن‌ها عبارت «چربی ترانس» قید شده است، خودداری کنید.
- وزن خود را در محدودهٔ سالم نگه دارید.
ورزش
داشتن سبک زندگی کم‌تحرک، میزان لیپوپتروتئین‌های پرچگالی (HDL) را کاهش می‌دهد. به زبان ساده، HDL یک کلسترول خوب در خون است که کم بودن میزان آن یعنی: کلسترول‌های خوب کمتری برای از بین بردن کلسترول بد درون سرخرگ‌های شما وجود دارد.
پس برای بالا بردن HDL، فعالیت بدنی مهم است. شما می‌توانید با انجام تمرینات هوازی با شدت متوسط، به مدت 150 دقیقه در هفته، خطر افزایش کلسترول و ابتلا به فشارخون را کاهش دهید. پیاده‌روی سریع، شنا و دوچرخه‌سواری از جمله تمرینات هوازی لذت‌بخش و مناسب برای رسیدن به این هدف هستند.
کلسترول در کودکان
کودکانی که اضافه وزن دارند، بیشتر در معرض ابتلا به کلسترول خون بالا قرار می‌گیرند.
رژیم غذایی و ورزش، بهترین درمان اولیه برای کودکان دوساله و بزرگ‌تر مبتلا به کلسترول بالا یا اضافه‌وزن به شمار می‌روند. در شرایط خاص نیز ممکن است برای کودکان ۱۰ ساله یا بزرگ‌تر که سطوح کلسترول خیلی بالایی دارند، داروهای کاهندۀ کلسترول مثل استاتین‌ها تجویز شود.
داروها
- آتورواستاتین
- رزوواستاتین
- سیموستاتین
- ازتیمایب
- کلستیرامین
- اولوکومب
- جم فیبروزیل
- فنوفیبرات
- نیاسین
